معماری ایران قدیم

مشخصه های معماری ایران قدیم تقریبا به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح بر می گردد و قدمتی 6 هزار ساله دارد. از شروع ایجاد آن تا به امروز ، این هنر پیوسته تحت الشعاع عوامل متنوعی نظیر موارد مذهبی توسعه یافته و تکامل ایجاد یافته است. هنر تاریخی ایران از معروف ترین و شاخص ترین هنرهای دنیا است که در قیاس با سایر کشور های دنیا جایگاهی خاص و منحصر به فردی دارد.

آن چیزی که باعث می شود این هنر را از سایر سبک ها متفاوت باشد خصوصیاتی نظیر طراحی های زیبا و مطلوب، ظاهر درست پوشش، ارزیابی دقیق و دقت به مباحث علمی و فنی در بنا ها می باشد. عنصر های آن معمولا پیشینه ای ۳ هزار ساله دارند و همیشه در ایام متنوع وجود داشته اند. این عناصر نه فقط از لحاظ گوناگونی، عرصه گسترده ای را در می بر می گیرد بلکه جلوه ای بیشتر از مرز های جغرافیایی ایران امروزی دارند.

سر در ورودی در معماری ایران قدیم

مشخصه های معماری ایران قدیم بر روی چارچوب در ورودی عمارت ها یک هلال زینتی واقع می شد که به کاشی هایی با واژه های مذهبی آراسته می شد. در نهایت میهمانان در زمان عبور و مرور از زیر این آیات و واژه های مذهبی رد می شدند. این چارچوب در ورودی همانند مانعی در مقابل ریزش برف و باران در فصول سرد و تشعع مستقیم نور خورشید در فصل تابستان اعمال می کرد.

پیش طاق در بنای تاریخی

پیش طاق معمولا دربی بزرگ است که دروازه های محل هایی نظیر مسجد، مناطق زیارتی و آرامگاه را تعیین می کند. بلندی پیش طاق معمولا از سایر عناصر ساختمان بیشتر می باشد تا ارزش و تاثیر این بنای تاریخی را برای سایرین متجلی سازد.

جلوخان

یکی از عمده ترین عناصر در معماری ایران قدیم جلوخان بود. برای برخی از هنرهای برجسته ، محیطی بزرگ در مقابل پیش طاق را مد نظر قرار می دادند که حکم آستانه و میدان گاه مقابل خانه یا ساحت باز پیش روی درب خانه ، کاروانسراها، زیارتگاه ها و مساجد را داشت. احداث جلوخان منوط به عصر صفویه است و دوران بحبوحه به کارگیری آن در سازه های ایرانی به عصر قاجار بر می گردد.

منازل اشخاص ثروتمند در عصر قاجاریه بدون بهره مندی از جلوخان به هیچ عنوان مورد عنایت و توجه واقع نمی شدند و عرضه فرمان های متنوع ، سنگ نبشته ها و وقف نامه ها در این کنار این عنصر خیلی متداول بود. از مدل های عمده به کارگیری از جلوخان می توان کاروانسرای مهیار و مسجد امام تهران را نام برد.

ساعت سردر در مشخصه های معماری ایران قدیم

شروع بکارگیری از ساعت سر در در معماری ایران قدیم معمولا به ایام صفویه بر می گردد و این قضیه در ایام قاجار و پهلوی به بحبوحه خود رسیده است. این نوع ساعت ها در طی روز نواختن آهنگ زمان را به عموم گزارش می داد. نمونه های عمده بکارگیری از این نوع عنصر قدیمی می توان به بارگاه شاهچراغ در شیراز، مدرسه سپهسالار تهران، مسجد و مدرسه مشیرالسلطنه و مسجد جامع کرمان اشاره کرد.

آستانه در معماری های آن دوره

آستانه یکی از عناصر در سازه های ایران قدیم بود که از دیرباز در بخش پایینی درهای ورودی آن ها برجستگی کوچکی برای معلوم کردن مرز میان محوطه داخلی و خارجی خانه اعمال می کردند. آستانه نیز از وارد شدن آب هنگام بارش باران ممانعت می کند.

در طی تاریخ به صورت مستمر، این عنصر اهمیت خاصی پیدا می کرد به نوعی که در یک بازه زمانی هیچ کس حق نداشت پای خود را روی این عنصر بگذارد. در عصر سلسله صفویه بوسیدن آستانه درب عالی قاپو اصفهان همانند کاری غیر معقول به حساب می آمد و فرد خطاکار مجازات می شد.

ایوان/ معروف ترین بناهای ایران کهن

ایوان یکی از عناصر بارز بنای ایران قدیم است که در قسمت بیرونی آن بخشی وجود دارد که همواره در محلی مرتفع تر از محیط پیرامون واقع شده است. بکارگیری از این عنصر معمولا به ایام اشکانیان بر می گردد و در طی تاریخ اشکال متنوعی را به خود گرفته است و نقش آشیانه اشخاص خانه را داشته است. این عنصر از سه جهت به وسیله ساختمان محصور می شوند و از سویی دیگر به طرف حیاط باز می باشند.

عظمت و جلال معماری بنا در ایوان آنها ملموس می باشد و استفاده از اقسام آرایش ها و زینت ها نمودی جدید به آنها می دهد. این بخش از سازه های ایران افزون بر اینکه محیطی باز برای ساکنین خانه مهیا می سازند از تابش خورشید و داخل شدت آب در زمان بارش باران به آن ممانعت می ‌کنند.

ایوان به اسم بهار خواب و مهتابی هم معروف و شناخته شده است و در شرق ایران رونق بسیاری یافته است.

سبک های معماری از قدیم تا به امروز
سبک های معماری ایران قدیم به دو گروه تقسیم می شوند که شامل:
سبک های قبل از اسلام
سبک های بعد از اسلام
سبک های در دوران قبل از اسلام شامل:
سبک پارسی
سبک پارتی
سبک های منازل قدیمی بعد از اسلام هم شامل:
سبک خراسانی
رازی
آذری
اصفهان

ویژگی های این نوع معماری

مشخصه های معماری ایران قدیم از ویژگی هایی برخوردار است که عبارتند از:

•دقت به نکات و خصوصیات هنر مذکور در احداث نمای معماری ایرانی نظیر خانه ها مساجد، حرم ها، حمام ها و امامزاده ها

•برون گرایی، معماری توجه به درون در حین بیرونی بودن

•دقت لازم به قرینه بودن ستون ها، اتاق ها و ظاهر کلی ساختمان و حکاکی های جذاب در نمای آنها

•به کارگیری از نقاشی های اصیل ایرانی در زیبایی معماری ها

•معماری بومی و قدیمی ایرانی برای هماهنگ بودن با وضعیت اقلیمی متمایز است و خلاقیت و ابتکار های بسیاری را به کار برده است. یخچال ها، قنات ها، مخازن زیر زمینی، بادگیر ها نمونه ای از این سازه های تاریخی است.

•انسان شناسی

•ساده گرایی

•سازه با نور؛

نور طبیعی همانند یک مولفه اصلی در استنباط بصری در دنیای معماری قدیمی استفاده شده است. مفهوم هایی نظیر سلسله مراتب، مرکزیت، اعتدال و وحدت از دیدگاه های کار آمد معماری با نور می باشد و نور تمثیلی از خورشید، بهشت، آسمان و حقیقت در این نوع سبک می باشد.